पोलिओच्या महामारीतून जगाला वाचवणाऱ्या महामानवाचा म्हणजेच जोनास एडवर्ड साल्क यांचा आज जन्मदिवस. 1914 साली अमेरिकेत निर्वासित ज्यु दांपत्य डॅनियल आणि डोरा यांच्या पोटी जन्मलेल्या साल्क यांनी 1955 साली पोलिओ वरील लसीचा शोध लावला. साल्क यांनी शोधलेली लस (आयपीव्ही) मारलेल्या किंवा निष्क्रीय, पोलिओ विषाणूच्या 1, 2 आणि 3 प्रकारावर आधारित आहे. 1950 च्या दशकात पोलिओच्या साथीचा प्रादुर्भाव मोडून काढण्यासाठी आयपीव्ही ही पहिली लस होती. हे इंजेक्शनद्वारे दिले जाते आणि रक्तप्रवाहातून प्रसारित केले जाते, जिथे ते सक्रिय प्रतिजैविकांची निर्मिती करते. पोलिओ हा विषाणूमुळे होणारा संसर्गजन्य रोग आहे. हा विषाणू मज्जासंस्थेवर आक्रमण करतो आणि काही तासांतच पूर्णपणे अर्धांगवायू होऊ शकतो. हा विषाणू प्रामुख्याने मल-मौखिक मार्गाद्वारे किंवा काही वेळा दूषित पाणी किंवा अन्नातून आतड्यांमध्ये स्थिरावतो.  पोलिओ उपसर्गाच्या 90 टक्के पेशंटमध्ये काहीच लक्षणे दिसून येत नाही. परंतू विषाणूंनी रक्तामध्ये प्रवेश केल्यास ताप, थकवा, डोकेदुखी, उलट्या, मानेचा ताठरपणा आणि अंगदुखी ही सुरुवातीची लक्षणे दिसतात. मध्यवर्ती मज्जासंस्थेमध

जन्मदिन - १५ ऑक्टोबर १९४३ भारतातील विज्ञान-शिक्षणक्षेत्रात मोलाची कामगिरी करणार्‍या प्रा. अरविंद कुमार यांचा जन्म दिल्लीला झाला. त्यांचे शालेय व महाविद्यालयीन शिक्षण दिल्लीला झाले. १९६९ साली मुंबई विद्यापीठातून त्यांनी भौतिकशास्त्र या विषयात पीएच.डी. संपादन केली.         लंडन विद्यापीठात आणि जिनिव्हातील सर्न येथून पोस्ट-डॉक्टरल काम केल्यानंतर, प्रा. अरविंद कुमार भारतात परतले. त्यानंतर १२ वर्षे त्यांनी मुंबई विद्यापीठाच्या भौतिकविज्ञान विभागात अध्यापनाचे काम केले. १९८४ साली प्रा. अरविंद कुमार यांनी टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेच्या (टी.आय.एफ.आर.च्या) होमी भाभा विज्ञान शिक्षण केंद्र येथे आपल्या कामाला सुरुवात केली. त्यानंतर अल्पावधीतच म्हणजे १९९४ साली त्यांच्यावर होमी भाभा विज्ञान शिक्षण केंद्राच्या संचालकपदाची जबाबदारी सोपवण्यात आली. ३१ ऑक्टोबर २००८ या दिवशी होमी भाभा विज्ञान शिक्षण केंद्रातून ते ज्येष्ठ प्राध्यापक आणि संचालक म्हणून निवृत्त झाले.         आपल्या कारकिर्दीच्या पहिल्या टप्प्यात अरविंद कुमार यांनी सैद्धान्तिक भौतिकशास्र या विषयामध्ये संशोधन केले व याच विषयाचे अध्यापनही केले. शि

थॉमस अल्वा एडिसन (११ फेब्रुवारी, इ.स. १८४७ – १८ ऑक्टोबर, इ.स. १९३१) यांनी विजेच्या दिव्याचा शोध लावला. तसेच, त्यांचे ग्रामोफोन इत्यादींसारखे अनेक शोध सुप्रसिद्ध आहेत. जेव्हा आपण दिवा लावण्याकरिता बटण दाबतो किंवा सिनेमा बघतो, रेडिओ ऐकतो, फोनवर बोलतो, ते केवळ एडिसनने लावलेल्या शोधांमुळेच. फेब्रुवारी ११, इ.स. १८४७ रोजी अमेरिकेतील ओहायो राज्यामधील मिलान या गावी एडिसनचा जन्म झाला. तो फक्त ३ महिने शाळेत गेला. कारण वर्गातील मास्तरांनी हा अतिशय "ढ' आणि निर्बुद्ध विद्यार्थी काहीही शिकू शकणार नाही असा शिक्का एडिसनवर मारला. त्यामुळे एडिसनला शाळा सोडावी लागली. एडिसन घरी बसला. त्याच्या उपद्व्यापामुळे घरातील माणसे चिडत. म्हणून त्याने आपल्या घराच्या पोटमाळ्यावर आपली छोटीशी प्रयोगशाळा थाटली. या प्रयोगशाळेसाठी लागणारी रसायने विकत घेण्यासाठी थॉमस यांनी वर्तमानपत्र विकण्याचे काम केले. १८६२ मध्ये एडिसनने एक छोटासा मुलगा रेल्वे रुळावर खेळत असताना पाहिला. तेवढ्यात एक सामान भरलेला ट्रक भरधाव वेगाने रेल्वे फाटकातून आत येताना दिसला. क्षणात एडिसन धावला व त्या मुलाला उचलून त्याने त्याचे प्राण वाचवले. ह

रॉयल स्वीडिश अकॅडमी ऑफ सायन्सेसने दिनांक ७ ऑक्टोबर २०२० रोजी फ्रान्सच्या इमॅन्युएल शार्पेंची आणि अमेरिकेची जेनफिर डाउडना यांना रसायनशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक जाहीर केले. विज्ञानाचे नोबेल पारितोषिक महिला संघात जाण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. यांनी लावलेल्या शोधाचा वापर करून संशोधक अत्यंत अचूकतेने प्राणी, वनस्पती आणि सूक्ष्मजीवांचा डीएनए बदलू शकतात," असे नोबेल ज्युरींनी सांगितले. संशोधन मानवी शरीरातील काही व्याधी या अनुवांशिक असतात यासाठी आपल्या आई-वडिलांकडून प्राप्त जनुकं कारणीभूत असतात. ही जनुकं आपल्या शरीरातील पेशींमध्ये विविध प्रथिनांच्या निर्मितीत सहभागी असतात. निर्माण झालेली प्रथिनं शरीरात वेगवेगळी कार्ये करतात. काही वेळा आपल्या पेशींमधील जनुकांमध्ये विकृती होऊन व्याधीस कारणीभूत प्रथिनांची निर्मिती होते तर काही वेळा आवश्यक प्रथिनांच्या निर्मितीस कारणीभूत जनुकंच आपल्या पेशीत नसतात.  अशावेळी आवश्यक जनुकं डीएनएच्या साखळीमध्ये योग्य ठिकाणी बसवणे किंवा अनावश्यक जनुकं काढून टाकणे आवश्यक ठरते. यालाच जनुकीय तंत्रज्ञान असं म्हणतात. यासाठी योग्य त्या ठिकाणी डीएनए साखळी तोडणारे रेणू (जनुकीय

नील्स बोर हे एक डेन्मार्कचे भौतिकशास्त्रज्ञ होते ज्यांनी अणुसंरचना आणि पुंजवाद समजून घेण्यासाठी मूलभूत योगदान दिले, ज्यासाठी त्यांना १९२२ साली भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले. बोर हे एक तत्त्वज्ञ आणि वैज्ञानिक संशोधनाचे प्रवर्तकही होते. संशोधन बोर यांनी अणूचे एक नवीन प्रारूप मांडले, ज्यात त्यांनी अणुकेंद्रकाभोवती फिरणारे इलेक्ट्रॉन हे एकाच नव्हे तर अनेक कक्षांतून फिरतात आणि प्रत्येक कक्षेसाठी ठराविक ऊर्जापातळी असते. ज्या इलेक्ट्रॉनची ऊर्जा जास्त तो केंद्रकापासून लांबच्या कक्षेमध्ये तर ज्या इलेक्ट्रॉनची ऊर्जा कमी तो केंद्रकाजवळच्या कक्षेमध्ये. या कक्षांची ऊर्जापातळी मात्र स्थिर असते आणि एखाद्या इलेक्ट्रॉनला ठराविक ऊर्जा मिळाली की तो बाहेरच्या कक्षेत ऊडी मारतो किंवा त्याची ठराविक ऊर्जा कमी झाली की आतल्या कक्षेत उडी मारतो.  घरातील गॅसच्या शेगडीच्या निळ्या ज्योतीमध्ये मिठाचे (सोडिअम क्लोराइडचे) कण टाकल्यावर  त्या क्षणी त्या जागी पिवळी ठिणगी दिसते. पाण्यात  सोडिअम धातूचा तुकडा टाकला असता तो पेटून  पिवळी ज्योत दिसते. रस्त्यावरील सोडिअम व्हेपर  दिव्यांमधूनही त्याच पिवळ्या रंगाचा प्रका

नोबेल समितीने भौतिकशास्त्राचे २०२० चे नोबेल पारितोषिक रॉजर पेनरोज, रेनहार्ड गेंजेल आणि अँड्रिया गेज यांना देण्याचे जाहीर केले. नोबेल पुरस्कार जगभरात प्रतिष्ठेचा समजला जातो. हा पुरस्कार नोबेल फाऊंडेशनकडून दिला जातो. डायनामाइटचा शोध लावणारे स्वीडनचे शास्त्रज्ञ अल्फ्रेड नोबेल यांच्या स्मरणार्थ हे पुरस्कार दिले जातात. दरवर्षी त्यांच्या स्मृतीदिनी, १० डिसेंबर रोजी पुरस्कार प्रदान सोहळा होतो. वैद्यकशास्त्रासह भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, साहित्य, शांती आणि अर्थशास्त्र या क्षेत्रातील उत्तुंग कामगिरीसाठी हा पुरस्कार दिला जातो. रॉजर पेनरोज यांनी व्यापक सापेक्षतेच्या सिद्धांताच्या साहाय्याने कृष्णविवराच्या निर्मितीचे भविष्य वर्तवता येऊ शकते असे संशोधनातून दाखवून दिले. तर, गेंजेल आणि गेज यांना आकाशगंगेच्या मध्यभागी असलेल्या एका प्रचंड कृष्णविवराच्या संशोधनासाठी हा पुरस्कार देण्यात येत असल्याचे नोबेल पुरस्कार समितीने म्हटले आहे . कृष्णविवर एखाद्या ताऱ्यातील इंधन संपले असता स्वतःच्या गुरूत्वाकर्षणाने तो तारा आकुंचन पावू लागतो, त्याचं आकारमान कमी होत जातं आणि त्याचं रूपांतर अनंत घनता असलेल्या एका विव

भौतिकशास्त्राच्या क्षेत्रात महत्त्वाचे काम करणारे भारतीय शास्त्रज्ञ वाढदिवस - ६ ऑक्टोबर १८९३ मेघनाद साहा हे गणित आणि भौतिकशास्त्र या क्षेत्रात काम करणारे एक भारतीय शास्त्रज्ञ होते. त्यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे 'इन्स्टिट्यूट ऑफ न्यूक्लिअर फिजिक्स'ची स्थापना झाली. ताऱ्यांचे तापमान आणि वर्णपट यांचा घनिष्ठ संबंध असल्याचे कारण डॉ. मेघनाद साहा यांनी शोधून काढले होते. त्याच्या शोधामुळे वयाच्या २६ व्या वर्षी त्याला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रशंसा मिळाली होती. वयाच्या ३४ व्या वर्षी ते रॉयल एशियाटिक सोसायटी ऑफ लंडनमध्ये निवडून आले. मेघनाद साहा हे खासदार ही होते. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे भारतातील भौतिकशास्त्राला मोठी चालना मिळाली होती.  जन्म आणि शिक्षण प्रसिद्ध शास्त्रज्ञ डॉ. मेघनाद साहा यांचा जन्म ६ ऑक्टोबर १८९३ रोजी पूर्व बंगालच्या ढाका जिल्ह्यातील सिओरताली नावाच्या गावात झाला. त्यांचे वडील जगन्नाथ साहा हे एक सामान्य व्यावसायिक होते. मेघनाद साहा यांचे प्राथमिक शिक्षण कलकत्ता (सध्याचे कोलकाता) येथे झाले. विद्यापीठाच्या प्रवेश परीक्षेत पूर्व बंगालमधील विद्यार्थ्यांमध्ये त्यांचा पहिला क्रमांक

स्टॉकहोम या स्वीडन मधील शहरातील कॅरोलिन्स्का इन्स्टिट्यूट येथील नोबेल समितीने अमेरिकेतील हार्वे जे. अल्टर, चार्ल्स एम. राईस आणि ब्रिटन मधील मायकल हॉटन यांना संयुक्तपणे २०२० चे फिजिओलॉजी किंवा मेडिसिनमधील नोबेल पारितोषिक देण्याचा निर्णय घेतला आहे. जगभरातील लोकांमध्ये सिरॉसिस आणि यकृताचा कर्करोग निर्माण करणाऱ्या यकृतदाह (हिपेटायटिस) विरुद्धच्या लढाईत निर्णायक योगदान देणाऱ्या तीन शास्त्रज्ञांना यंदाचे नोबेल पारितोषिक देण्यात आले आहे.  हार्वे जे. अल्टर, मायकल हॉटन आणि चार्ल्स एम. राईस यांनी लावलेल्या शोधामुळे 'हिपेटायटिस सी व्हायरस' हा नवा विषाणू ओळखण्यात आला. त्यांच्या कामापूर्वी हेपेटायटिस ए आणि बी विषाणूंचा शोध ही एक महत्त्वाची पावले होती, पण रक्तामुळे होणारा हिपेटायटिस नेमका कशामुळे होतो हे स्पष्टपणे सांगता आले नव्हते. हिपेटायटिस सी विषाणूच्या शोधामुळे जुन्या हेपेटायटिसच्या उर्वरित रुग्णांचे कारण उघड झाले आणि संभाव्य रक्त चाचण्या आणि नवीन औषधे यांनी लाखो लोकांचे प्राण वाचले. जागतिक आरोग्य संघटनेनुसार, हिपेटायटिसमुळे जगभरात दरवर्षी सात कोटींहून अधिक रुग्ण आणि चार लाख मृत्यूंची न